Aan de linkerkant bevinden zich de meeste Afrikanen. Hun toekomst is onzeker, onvoorspelbaar, instabiel en onveilig. Misschien wacht hen oorlog, hongersnood of een milieuramp. Aan de rechterkant kun je een land als Nederland plaatsen. Onze toekomst is voorspelbaar, stabiel en veilig. De kans dat een ander land ons land aanvalt, is uiterst klein. Tegen overstromingen van de zee hebben we ons beschermd. Ons sociale stels[t]el garandeert ons een bestaansminimum als we om een of andere reden niet kunnen werken. In zo'n situatie kun je zeggen dat mensen handelen op basis van een lange tijdshorizon. Dat betekent dat zij ver vooruit denken in de toekomst.
Als een Afrikaan dan ook bij een gemiddelde Nederlander in zijn papierwinkel kijkt, slaat hij steil achterover van verbazing. Behalve paspoort en geboorte-uitreksel vindt hij waarschijnlijk een map met papieren van de verzekering (levens-, inboedel-, brand-, auto-, WA- en ziektekosten), bankpapieren (spaarrekening, lopende rekening, aandelen, schuld bij de studiefinanciering of bij de bank, spaarbrieven, deposito's, beleggingsrekening, hypotheek-aflossing, spaarloonregeling, zilvervloot, etcetera. En wie op z'n 16e gaat werken, bouwt al aan zijn pensioen voor later.
De mens in Nederland spaart, leent, belegt, koopt en verkoopt. Hij kijkt vooruit in de toekomst, soms zelfs verder dan zijn eigen dood. Het zou immers leuk zijn als de kinderen en kleinkinderen later ook nog een bedrag erven. Er zijn nog een aantal hele oude mensen die het principe 'bank' niet vertrouwen, en bij wiens overlijden de familie duizenden guldens in een oude sok vindt. Maar dat zijn uitzonderingen. Wie in Nederland geld op de bank stort, heeft de garantie dat hij het er 'later' weer vanaf kan halen. Behalve als er een oorlog uitbreekt of de economie totaal in elkaar klapt. En dat is nu juist het punt. Het vertrouwen dat wij in economie en politiek stellen, is de traditionele Afrikaan vreemd. De Afrikaanse 'tijdhorizon' is veel korter dan de Nederlandse. Hoe kun je vertrouwen hebben in de toekomst als die onzeker is, niet stabiel en onvoorspelbaar?
In verschillende opzichten plant de Afrikaan veel minder dan wij doen. Waarom zou je nu al vast geld opzij leggen voor een nieuwe dakgoot, als de oude nog voldoet? Natuurlijk gaat hij ooit kapot, maar dat zien we dan wel weer. Er kan zoveel gebeuren, je kunt er toch nooit allemaal rekening mee houden. Als de buurstam een oorlog begint, gaat het hele hutje eraan. En de oogst verloren. Je weet nooit wat de dag van morgen brengt, laat staan hoe de toekomst er over tien of zelfs dertig jaar uitziet. Het zou dus zelfs stom zijn om plannen te maken die zo'n lang tijdsbestek bestrijken. Een Afrikaan kan niet riskeren dat hij afhankelijk is van de toekomst.
Ook de Afrikaan in de moderne stad zal minder ver vooruit plannen dan de Nederlander. Hij krijgt te maken met corruptie, inflatie en wie weet oorlog of een economie die nog meer in elkaar zakt. Liever zal hij spullen kopen die de waarde behouden.
Pas als je je in je eigen land echt veilig voelt, ga je ver vooruit plannen. Zo gedacht klopt het 'time horizon-schema'. Hoe meer onzekerheid, onvoorspelbaarheid, instabiliteit, kans op conflicten en oorlog, hoe minder ver vooruit mensen plannen. En hoe meer zekerheid, voorspelbaarheid, stabiliteit en een gevoel van veiligheid, hoe verder vooruit mensen plannen. Van geboorte tot dood.
Toch moet er een op dit moment gaande ontwikkeling in het schema opgenomen worden. Want binnen mijn generatie Nederlanders moet je constateren, dat zij juist weer minder ver vooruit plannen. Juist omdat ze zich geen zorgen maken over de toekomst. Voor ons is alles geregeld, en wij zijn niet anders gewend. Oorlog kennen wij alleen van televisie en uit de krant. En misschien van verhalen van opa en oma. Honger kennen wij niet, behalve als we vergeten zijn om boodschappen te doen en het te laat is om nog iets te bestellen. Als wij ziek zijn, kunnen we onmiddellijk naar onze huisarts gaan. Er is werk genoeg. Misschien niet altijd werk wat we zelf het liefste zouden willen, maar bijna niemand hoeft thuis te zitten. En als dat om de een of andere reden wel moet, bijvoorbeeld bij ziekte, dan krijg je via de overheid elke maand een bedrag op de bank gestort.
Wat betreft stabiliteit, veiligheid en voorspelbaarheid van de toekomst scoren we hoog. Zo hoog, dat jonge mensen minder ver vooruit plannen. We maken ons geen zorgen over de toekomst. Het is geen probleem om een lening af te sluiten om een mooie reis te maken. Dat betaal je later wel terug. Mensen nemen meer risico's in hun werk. Werken via een uitzendbureau of freelancen is normaal. Bijna niemand werkt meer zijn gehele leven voor één baas. Het gaat juist om de afwisseling, nieuwe uitdagingen, carriere maken. Liever risico nemen dan inkakken.
Een spaarloonregeling nemen de meeste jongeren nog wel, maar voor de rest wordt er niet veel gespaard. Dan nog liever beleggen op de beurs, dat is veel spannender. Misschien is het begonnen in de jaren zestig en zet het nu op grote schaal door, maar in elk geval hoef je je niet meer te houden aan het motto 'doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.' Geld moet rollen, dat is beter van toepassing op deze tijd. En de een koopt een grote auto, de ander gaat een tijd reizen, weer een ander koopt een duur huis, een ander kunst, en sommigen brassen alles op in de kroeg. In elk geval lijkt het erop dat onze generatie zich geen zorgen maakt over de toekomst en lekker nu leeft en geniet.