Tacitus Historiae Dutch

Crtd 13-06-05 Lastedit 20-12-26

Tacitus Historiae
Gaius Julius Civilis, recht uit de Betuwse klei

NIET GESCHIKT VOOR KINDEREN

Mijn schaftkeet staat inmiddels al weer een paar dagen aan de Linge in de Betuwe. Daarom zijn de laatste dagen mijn gedachten geweest bij de Romeinse keizer Nero. Die stierf in 68 (maar niemand kende toen al onze jaartelling). Hij was de 5e keizer van het Romeinse rijk. Vóór die vijf had je Gaius Julius Caesar zelf, de Romein die Gallië (het latere Frankrijk) veroverd had ^[details]. Nero was de eerste die geen voor de hand liggende opvolger had uit de Julio-Claudiaanse dynastie (de familielijn van Caesar). Het werd prompt zwaar en bloedig matten. Daarover schrijft Tacitus in de Historiae .

Waarom mijn gedachten hierbij? Omdat de Batavieren (hier uit de Nederlandse Betuwe), een spectaculaire rol spelen in dit bloedbad. 16e-17e eeuwse propagandisten van de 80-jarige Nederlandse onafhankelijksoorlog tegen Spanje (Romeyn de Hooghe, maar ook Hugo de Groot in eigen persoon) brouwden uit Tacitus' Historiae dankbaar een fantasie van dappere, eenvoudige, vrome en propere 1e eeuwse "Nederlanders" compleet met hun zo typische en onvervreemdbare overleg-cultuur, die ook toen al verre usurperende machthebbers een poepie konden laten ruiken. Alle Nederlanders waren eigenlijk ethnische Bataven als je deze lieden mocht geloven. Maar zo was het niet. De Bataven werden in de 4e eeuw onder voet gelopen door de Salische Franken. Waarschijnlijk waren er zo weinig over dat de rest sindsdien bij die Salii werd gerekend, die niet veel later door druk van andere Germaanse stammen werden verjaagd en er in slaagden zich Toxandria (het huidige Brabant/de Kempen) te vestigen. Zeker is het dat de naam van de Duitse stad Passau een hoog Germaanse verbastering van het Latijnse Batavis is ^{[High
German consonant shift]}, maar waarom weet geen hond.

Er kan eigenlijk nauwelijks Bataafs bloed in de Nederlandse bevolking zitten, zelfs niet in die van de 17e eeuw.

Ook Tacitus vindt dat een geschiedenis vooral elegant moet zijn. Maar omdat hij duidelijk niet een zaak dient van personen die in zijn verhaal figureren en vooral wangedrag beschrijft, efficient, zonder je al te erg te vervelen met moralistisch geweeklaag, krijg je er geen smerige smaak van in je bek zoals bij die misplaatste trots met "Bataafse" leugens kwekende Hugo de Groot, die ze van mij meteen in die boekenkist hadden mogen begraven.

Net als de Nederlanders in de 17e eeuw hadden ook de Romeinen een tijd een republiek, met een senaat en mooie debatten. Waarom kwam daaraan een einde en begonnen ze toch met keizers? Volgens de opvatting daarover van die tijd zat hem dat in de ontwikkeling van het militaire apparaat. Voordien in de antieke tijd bestond een standaard-volk of stam uit vrije families met slaven. De mannen uit de vrije families waren gewapend en militair geoefend. Slaven vochten niet. Wie het doelwit van een aanval was verdedigde zichzelf. Wie een mooi doelwit meende te zien moest zijn mede-stamleden, dus zijn familie in zeer brede zin, overtuigen samen aan te vallen. Geen huursoldaten, geen beroepssoldaten. Veel stammen hadden koningen, anderen hadden een comité van wijze mannen maar omdat die geen "eigen" leger hadden maar leider waren van de groep die ergens leefde, verdedigde of aanviel, kon alleen met instemming tot militaire aktie worden overgegaan.

Krijg je een "staand" leger van soldaten die een volledig militair leven leiden om anderen te verdedigen die zelf niet vechten en daar ook niet zo goed meer in getraind zijn, en wordt dat leger steeds groter, zoals in de tijd van Caesar, dan gaat men zich in al die legioenen aan de randen van het rijk natuurlijk afvragen waarom men zich zo nodig aan de besluiten van gepalaver in Rome, het midden, de veilige plek, waar dus ook nog eens erg weinig strijdkrachten zijn, zou moeten houden. Er moet dan een sterke man komen die vooral overwicht heeft op de legioenen. En als die sterke man ook nog rekening zou gaan houden met wat de vreedzame burgers en boeren vinden, dan zou het snel met hem afgelopen zijn. Dat doet hij dus niet. Nou, zo iemand noemden ze dus een keizer. Eerst een waterhoofd van legers opbouwen, dan dictatuur. Zo is het immers nog steeds.

En dan gaat er een keizer dood die geen duidelijke opvolger heeft: Nero.

In Rome vond men meteen van alles, maar de legioenen aan alle buitengrenzen, een dikke 30 stuks, elk zo'n beetje 5000 man sterk, wachtten niet op het nieuws en vormden hun eigen mening. Dat zouden totaal ongeveer 150 000 man zijn reken ik zelf grof uit. Census uit die tijd ^[meer] telden het aantal vrije mannen als 5 miljoen, de legioenen zouden daar dan dus 3% van vormen (totaal leefden er in het Romeinse rijk 60 miljoen mensen schat men tegenwoordig, maar dan tel je vrouwen, kinderen, overwonnen volkeren en slaven mee ^[meer]). 3% lijkt weinig, maar als het net de getrainde en gewapende mannen zijn is dat een overwicht en dat wisten ze prima in die legioenen.

Een recept voor een ramp. En dat werd het ook. Veel generaals van legioenen wogen hun kansen op een gewapende tocht naar de keizerstroon in Rome, of waren minstens gecharmeerd van de gedachte dat ze hun eigen rijkje nu alleen hadden, zo niet, dan vertelden hun soldaten hen dat wel, en bij nul op rekest waren die vaak ook niet te beroerd maar eens een alternatieve generaal voor te stellen. Maar ook daar heb je verschillen maten in. In eerste instantie was Galba, commandant van wat we nu Spanje noemen (maar zonder Andalusië), een maatje te groot voor de rest. Zijn connecties in Rome waren het best, hij liet zich in Spanje al kronen, trok op naar Rome, maakte een bloedbad en vestigde zijn autoriteit. In Rome dan, want de kampioenen van de andere legioenen in de randgebieden legden zich er niet bij neer, zeker nu je jezelf bij je eigen legioenen bleek te kunnen laten kronen om daarna naar Rome op te trekken, want dat was bij de Galba-coup iets nieuws. Vervolgens was daar Otho, commandant van wat nu Portugal heet, met wat extra gebied richting waar nu Madrid ligt, dan Vitellius die de legioenen in het Romeinse deel van Germanie en in Gallie achter zich wist te krijgen, en tenslotte Vespasianus die vanuit de noordelijke Balkan, Syrie, Judea en Egypte rustig op de loer lag. En vele andere generaals in andere grensgebieden probeerden iets, werden dan vermoord, waarna anderen iets probeerden en werden vermoord. En toen na een jaar Vespasianus aan zijn 10 jarig keizerschap begon waren in dat jaar Galba, Otho en Vitellius alle drie even keizer geweest en hadden dat niet overleefd.

Maar daar zijn we nog niet.

Want wat gebeurde er al onder Galba hier bij mij aan de Linge? Daar zaten de Batavieren. Op hun "Eiland" schrijft Tacitus. En zo was het ook, want ze zaten tussen de Rijn en de Waal, en dan heb je de Dordsche Kil (hoe die toen heette weet ik niet, Dordrecht bestond nog niet) die ze stroomafwaarts weer verbindt (Tacitus, man van de grote lijn, noemt de "oceaan" als Westoever van het eiland). Nero wist al dat je met Batavieren geen geintjes moest proberen. Zijn belastingdienst durfde er niet heen. Maar de Batavieren boden zich wel aan als huursoldaten en daar werden ze goed voor betaald. Hun cavalerie was in, hoe kan het anders, amfibische operaties gespecialiseerd. Modder, moeras, stromend water, allemaal geen probleem. Ze konden met honderden paarden in volle wapenrusting de Waal overzwemmen onder handhaving van de slagorde. De Romeinen namen ze graag mee naar natte streken waar hun kunsten onbekend waren. Steevast verschenen er brede grijnzen op de gezichten der Batavieren als er weer eens een grote rivier in zicht kwam. Bij de verovering van Brittania (Engeland) staken ze moeiteloos de Theems over (en nog niet ver van de monding ook).

... Bataafse uitzichten uit mijn schafkeet, helaas vond ik haar op Google Images, ze stak over in Noord-Canada ...