Vierde terugkomst

waarin de oppositie in mijn faculteit tegen mijn Afrika onderzoek saai wordt

Tilburg, thuis, 15 december 1999

Gelukkig het is bijna weer zover dat ik naar Jinja kan. Het begon hier weer danig saai te worden, met wat kleine lichtpuntjes.
Bijvoorbeeld deze email die ik pas geleden ontving.

Ook presenteerde ik mijn Afrika-bevindingen over kennis op de jaarlijkse Nederlands-Vlaamse filosofiedag. Die werd deze keer door mijn eigen faculteit georganiseerd en ik mocht dus op het briefje invullen dat het bestemd was voor de sectie wetenschapsfilosofie. Maar daar kwam hij niet in terecht. Dat paste natuurlijk niet in de strategie van mijn tegenstrevers om vol te houden dat mijn onderzoek wetenschapsfilosofisch niet relevant is. Ik mocht wel spreken, maar in een sectie "globalisering". Aan de Alva Universiteit is de wetenschap momenteel in de ban van de globalisering omdat er een leerstoel voor is gecreëerd die bezet wordt door een katholieke ex-ministerpresident. Collegezalen blijken ineens op bepaalde uren niet vrij toegankelijk en hij loopt de koffiekamer. Ik blijft elke keer als eerste reflex denken dat ik in het acht uur journaal zit.
Toen ik op die dag aan de beurt was met mijn lezing zette ik pontificaal de Denker van Rodin op tafel met de Ugandese family tree er naast.[plaatje: penseur_N.jpg]
Ik liet zien wat er zo typisch westers is zo’n Denker als die van Rodin: in romantische eenzaamheid volgt hij met nietsziende ogen een pad in zijn hoofd. Ik leg uit dat je in Afrika meteen tot de orde wordt geroepen door je clan als je er zo bij gaat zitten, want het ziet er toch wel lelijk naar uit dat er een boze geest in je zit.
Immers hersenen zijn er om je op je omgeving te kunnen richten. Westerlingen denken dan snel aan kijken, maar zoals aan de family tree te zien, staat in Afrika het oor aan de top. De Penseur staart wat naar een willekeurig punt. Dat is nog tot daar aan toe, dat doen bijvoorbeeld Afrikaanse diviners ook wel, maar die zijn ondertussen onderzoekend met hun geHoor (hoofdletter: alle waar-neming behoudens zien) de krachten in de omgeving aan het aftasten. De Penseur staart met de lege blik die verraadt dat alle zintuigen zijn afgezet. Je kunt een kanon naast hem afschieten. Bovendien zijn de mensen in de family tree samen en delen alles wat ze Horen, zien en denken, omdat ze eigenlijk één zijn, één boom. Kijk, dat laat de Ugandese "family tree" nou zo goed zien, zeg ik: ze zijn samen een boom. Voor alle duidelijkheid is er een stuk bast aan de mensentoren gelaten. [plaatje: family tree.jpg]
En zo vermijden ze niet alleen dat getob waar die Penseur van Rodin duidelijk aan ten prooi is, ze begrijpen zijn probleem, dat van de rechtvaardiging van onze overtuigingen helemaal niet, want in Afrika groeit die rechtvaardiging vanzelf uit de grond. En zodra je daar niet meer op durft of wilt drijven, zoals die Penseur, dan krijg je het probleem van de twijfel, en je maakt tegelijkertijd iedere oplossing van dat probleem onmogelijk. In je eentje kom je er nooit uit. Dus als je er in je eentje "individualistisch" mee bezig gaat, zoals die Penseur, dan ben je bij voorbaat verloren.
Vergelijk het met de vraag naar de zin van het leven: iedereen weet dat je jezelf die vraag niet stelt als het goed met je gaat. Als je die vraag gaat trachten te beantwoorden als die bij je op komt span je dus het paard achter de wagen. Het kost alleen maar energie. Je kunt beter zorgen dat je weer lekker gaat draaien, dan verdwijnt die rare vraag vanzelf. Zo is het ook met de westerse filosofische grondvragen over waarheid en kennis: als ze bij je opkomen is dat een teken dat er iets mis met je is: je zit gewoon teveel in je eentje. Ga onder de mensen, doe iets en die zieke vragen verdwijnen vanzelf.
Tenzij je graag in romantisch getob wilt zwelgen, er de denkheld mee wilt spelen. Een luxe hobby, want van antwoord 3a sub bêta op de westerse epistemologische grondvraag 6b sub alfa kun je niet eten, en ik zou ook niet weten wat het anderszins zou kunnen opleveren.
Die mensen daar in die family tree zien misschien wel een sappige olifant. Dat is pas echt kennis. Tot je er op de manier van die Penseur over gaat nadenken, natuurlijk, want dan weet je al snel niets meer. Dan rijzen vragen als die of de olifant bestaat en zo ja in precies welke betekenis van "bestaan", bijvoorbeeld al dan niet in dezelfde zin als het bestaan van het getal pi. Ondertussen blijft de maag leeg.
Op mijn standaard-aanvraag voor mijn bescheiden vergoeding voor mijn Jinjareis zou ik natuurlijk nul krijgen, dat wist ik al. Vergoeding van de kosten van een eerdere reis naar Parijs, voor onderzoek ter zake van Afrika, Afrikaanse musea, en, schreef ik er bij, al was dat natuurlijk niet verstandig  de aanschaf, op overigens eigen kosten, van een replica van le Penseur van Rodin, was al geweigerd, onder uitdrukkelijke vermelding dat men de relevantie van de aanschaf van een replica van le Penseur van Rodin niet zag.
Maar ik dien doe ik natuurlijk wel een nieuwe aanvraag in, om een afwijzing te scoren. Door een typefoutje stonden mijn reisdata er fout in, namelijk in de collegeperiode. Dan kan ik natuurlijk niet weg.
De behandelaar, De Secretaris, had van een typfoutje kunnen uitgaan. Hij zou ook even kunnen bellen. Maar hij kan ook de nieuwe decaan, Prof. de Graaf, inschakelen om die een formeel reisverbod uit te laten vaardigen. En zo geschiedde. Een fraai schrijven, eindigende met "Het voorgaande impliceert derhalve dat u niet wordt toegestaan met ingang van 1 november 1999 op reis te gaan". Prof. de Graaf is sociaal filosoof, logica is nooit zijn sterke punt geweest en het besef dat "impliceren" per definitie altijd "derhalve" is, is in hem kennelijk gesneuveld tegen de behoefte een onwrikbare zekerheid uit te stralen.
Ik terug: "sorry, typfoutje, normaal laat men volwassen stafleden zelf bepalen wanneer ze hun onderzoeksreis kunnen plannen. Nu u dit van mij overneemt, vertelt u mij wanneer ik hier moet zijn, dan plan ik daarop mijn reis". Prof. de Graaf terug: "die periode niet". Ik weer: "U geeft geen lijstje, dan moet ik er met proberen achter zien te komen, hierbij mijn nieuwe data". Geen reactie. Dus geen geld, natuurlijk. Maar ook geen nieuw reisverbod.
Op het net manifesteert de Graaf zich wel. Hij wenst alle stafleden per e-mailcirculaire een zalig nieuwjaar met een citaat van de gevierde Ajaxcoach Louis van Gaal over saamhorigheid en prestatie. Inmiddels is het telraam voor publicaties van zijn "Vaste Commissie voor Wetenschapsbeoefening" gelanceerd, dus de metafoor par excellence voor de filosofie in Faculteit Wijsgerige Wetenschappen van de Alva Universiteit wordt nu: sport.
Tot "scoren" aan toe.
Waar de druk bezette prof. de Graaf dit citaat vandaan heeft zegt hij niet, maar één ding is hoopgevend: ondanks het feit dat ook hij nu moet "presteren" leest hij nog.