PHiLES 0.1 Back to: Index: Economic Ethics in Different Cultures; Tijd en Economie in Afrika Page title: De theorie van het aapvangen.

De theorie van het aapvangen

De avond valt. Ik zit weer uren achter mijn ultieme val. Dutroux verschijnt een keer boven de heg vanwaar hij op mijn boom springt, kijkt neer in mijn zijtuin, de moed zinkt hem in de schoenen en hij gaat weer met de honden spelen. Father Vincent is zeer tevreden, "well-conceived" zegt hij, over mijn val. Zo ga ik hem pakken verzekert hij, want hij komt vanavond, want dat doet hij altijd. Maar Dutroux komt niet. Tot in het duister hoor ik de honden piepen, die voor deze keer zelfs voor de nacht hun stamgast niet hoeven te missen.

Vijf uur wachten op iets spannends dat elk moment kan gebeuren is absoluut niet vervelend. Er is geen tikkend horloge. Er is een aap. Die kan elk moment komen. De theorie van het Wachten kent volgens mij twee binaire variabelen: Wachten tot een vooraf wel/niet bekend moment, wachten op een moment waarop je wel/niet iets spannends moet doen.

Wie in toestand Aap zit, zoals ik, verveelt zich niet. Je kunt er ook niets bij doen. Je zit in rust, vaak leunt mijn hoofd op de vensterbank, af en toe sluiten zich mijn ogen, die weer open gaan als de honden blaffen of vogels bij mij in de buurt onrustig worden. Dan verschijnt ineens de aap, de alertheid raakt zijn zenith, dan gaat de aap op de tak boven de val liggen slapen en jij neemt het er ook maar weer een beetje van. Toestand Pang! (tijd bepaald, spannend) is die van een beslissende sportwedstrijd die over een half uur begint. Dan ben je zeer gespannen, maar in jezelf gekeerd. Er is immers niets om voor op te letten. Alleen de klok. En die doet geen onverwachte dingen. Toestand Oma (tijd onbepaald, niet spannend) is in het bejaardentehuis voor het raam zitten te breien en hopen dat je dochter, die nooit een afspraak maakt, vandaag langskomt. Je breit tenminste. Toestand Bus (tijd bepaald, niet spannend) is wachten bij de halte. In Nederland. Nog drie kwartier. Het ergste wat er is. Waarom? Omdat jij en die chauffeur allebei een horloge hebben. Een regelmatig bewegend ding dat wij gedwongen zijn als de maatslag voor ons handelen te nemen. Elk uur weer precies die stomme 3600 seconden. Iets dat minder fantasie heeft dan een horloge moet nog gemaakt worden. Wij zijn geboren in een wereld met horloges. Het horloge is een poging van de mens om zijn eigen natuur geweld aan te doen. De mens is geschapen voor "Aap" en "Oma". De sportman "Pang!" wordt bijkans gek omdat het zijn tijd nog niet is. "Bus" is vreselijk omdat je nog niet weg kan terwijl je er klaar voor bent. Dat zijn geen toestanden voor mensen om in te verkeren. Het horloge heeft de tijd van charme beroofd, charme, de radar van ons instinct. Het horloge is het kale uitgebeten doodshoofd op de afvalhoop van de Westerse beschaving. Ook bij ons in het Westen kun je alleen daar echt iets zijn waar je de kracht hebt gevonden je aan het horloge te ontworstelen. Volgende keer: de theorie van de haast. Maar ik leg me niet vast wanneer. Als ik het voel komen. Eerder niet.

De volgende keer

De haast is een afstemmingsprobleem van iets wat jij doet met iets wat gebeurt. Haast wegens een bekend tijdstip waarop iets gedaan moet zijn noemen we "Deadline", haast om zonder vastgestelde eindtijd gewoon zo snel mogelijk te zijn noemen we "Race". "Deadline" en "Race" zijn populair in Europa.

Vooral de Pang!-"Race"  combinatie vinden we in Europa bijna net zo lekker als neuken. Vreugde als je wint, verbeten woede als je verliest. Alleen al je met een ander die het als  topsporter doet  identificeren is al zo'n vreugde dat aan die behoefte miljarden worden verdiend. Maar ook de "Deadline" vinden we terug in veelbekeken televisiespelletjes waaraan miljoenen worden verdiend, gauw gauw gauw anders is het te laat, heerlijk! Records. Het horloge. Tegen de klok! Honderdsten van seconden scheiden ons van een glimmende beker! Glorie!

"Deadline" geeft ook vorm aan het werk in Europa. Het moet af. Als je jezelf niet opjut om de afgesproken prestatie binnen de gestelde tijd te leveren huren de bovenbazen wel iemand om je achter de vodden te zitten. "Deadline" geeft stress, vaders en moeders die 's avonds laat thuiskomen  en 's morgens vroeg weer vertrekken, hallo dag, ik ben je moeder. Is er even geen deadline dan maakt de baas die wel voor je, want tijd is geld, en als de klus vanochtend afkan, kunnen we vanmiddag aan de volgende beginnen. "Race" is kostenminimalisatie, tijd is geld!

Afrikanen doen niet erg aan deadlines. Overal kan altijd iets tussen komen en alles duurt zo lang als het duurt. De Europese koortsige veelal stoer gevonden vreugdevol-gestresste "Race"-verslaving kennen zij ook niet. Wel hebben zij er plezier in, zoals ook Mozes Isegawa beschrijft, zo snel mogelijk met oude fietsen van een berg af te rijden en dan te kijken wie het eerst beneden is (over zo snel mogelijk omhoog de berg op wil ik maar geen berichten krijgen). Nu het autotijdperk is aangebroken lijkt voor vele Afrikanen het weggebruik een oefening in roekeloosheid. Doordat zij minder het gevoel hebben greep te hebben op de gebeurtenissen (alles hangt af van "good luck" en bad luck") denken zij net zo goed het gaspedaal tot de vloer in te kunnen drukken.  In het beroemde "The Africans" dat ik nog niet heb gevonden, schijnt Charles Law zich te verwonderen over het contrast tussen het geduld in de lange wachtrij bij het ziekenhuis en de haast op de weg. Het wegracen in Africa is echter niet, zoals in Europa, een gestresste bezigheid met verhoogd gevaar voor hartklachten, een "er godverdorie nou nog steeds niet zijn", doch meer zoiets als een kermiskick, waarbij de aankomst eerder spijtig is.