Greetings Home

PHiLES home

Bert Tells What He Reads

000614

Pr du Bonheur
Caesar, de Gallische oorlog

Nu heb ik mijn plekje gevonden. Ik noem het de Pr du Bonheur.
In deze wei verdwijnen mijn zorgen. Achter mijn auto is een bosrand waar een heldere beek voorlangs stroomt met heerlijke edoch ongrijpbaar snel wegschietende forellen, en een eendenmoeder met jongen. Verderop bevers, daar zijn ze hier natuurbehoudje mee aan het spelen, en in dat bos ook vossen. Heb je wel eens een vos tegen een andere vos horen schreeuwen dat dit zijn plek is en dat die andere vos heel snel moet ophoepelen? Het heeft iets van een hondenblaf maar dan zonder medeklinkers.
En het gefluit van de vogels komt het bos uit schallen. Dat heeft voor hun mede-vogels dezelfde onheilspellend dreigende betekenis als dat hese vossengebrul -want geblaf kun je het zonder medeklinkers toch haast niet noemen- voor de vossen. Maar de vos is een zoogdier, dus zijn taal komt ons nog bekend voor. Dreigend aggressieve liedjes fluiten klinkt ons lieflijk in de oren, daar hebben wij dus geen kaas van gegeten, vogels schijnen nazaten van de dinosaurirs te zijn.
En geesten. Goede geesten. Die zijn hier ook. Ik voel het. Dat komt natuurlijk omdat ik een broer van Budhagali ben.

Op deze foto (links) zie je de Pr du Bonheur vanuit het gezichtspunt van de terugvliegende wandelaar. Je kunt er prachtig landen, alleen helemaal aan de andere kant, rechts net niet meer te zien op de foto, is een stroomkabel. Die toeristen in die huisjes daarvoor zie ik op de Pr helemaal niet wegens die dubbele bomenrij waartussen een forse beek dendert, en ze komen ook niet, zoals ik wl bij hen, in hun blote kont met hun spullen op hun hoofd door die beek op me af. De beek achter mijn schuurtje langs de bosrand komt bij de forse beek   links op de foto, dus mijn Pr is een schiereiland. Voeg daar nog bij dat de echte rivier van dit dal, de Romanche, daar pas helemaal achter bij die bergwand loopt, en dat de echte weg Grenoble-Briancon aan de overkant van die rivier is, dan begrijp je: als je iets geroofd hebt vlieg je over het dal, de honden blaffen omhoog, de paarden draven, de hoogspanningskabels knetteren, maar je vliegt verder en je landt beneden in mijn Pr, de plek bij uitstek om je schuil te houden en de buit te verorberen.

Zo, Xenophon Anabasis heb ik uit, ik begin met Caesar, over de "Gallische oorlog". Het verschil met Xenophon is dit: Xenophon was een avonturier, een opschepper, en een demagoog met een hoop lulkoek. Hij avontureerde mee met Cyrus, die gewoon iets wilde veroveren dat al eeuwen bestond, namelijk het koningschap van het Perzische rijk, thans in handen van zijn Cyrus' broer Artaxerxes. Kortom, Cyrus en Xenophon hadden geen verbeelding. Die wilden gewoon iets dat er al was. Caesar had wl sociale fantasie. Hij was een soort kunstenaar die geen steen of verf maar mensen gebruikte. Hij ging een rijk maken: Frankrijk. Natuurlijk wist toen nog niemand dat de later binnentrekkende Frankische Germanen het zo zouden gaan noemen, maar dat waren van die lui als Cyrus, die pakten weer iets dat er al was en gaven het alleen maar even een andere naam, want Caesar had het al gemaakt. En hun eigen Frankische (Duitse) taal moesten ze zelfs opgeven om Frankrijk te kunnen besturen, "Francofoon" is dus Duits, het wordt in Duitsland nog veel gesproken, bijvoorbeeld in Frankfurt, en wat tegenwoordig iedereen "Frans" noemt is helemaal geen Frankisch maar Latijn met een Keltisch accent, in de Keltisch- Frankisch- Visigothisch- Bourgondische volksmond geleidelijk voor Latijn sprekenden zeer slecht onverstaanbaar geworden.
Dus Caesar maakte een rijk, en dat is wat anders dan een bestaand rijk veroveren. Caesar was niet simpelweg uit op buit, maar op stabilteit en organisatie van een  wereld die in een kortzichtige oorlog van allen tegen allen, om met Hobbes te spreken, verkeerde.
Als het boek van Caesar begint heeft hij al niets meer te bewijzen. Hij zou het al rustig aan kunnen gaan doen. Maar hij gaat Frankrijk (en Zuid Engeland) omvormen van een gebied van oorlog voerende stammen tot een ordelijke staat.
Geen eenvoudige rover, zoals Cyrus, Xenophon en Clovis. En duidelijk ook meer hersens want hij lult minder (lullen heette in die tijd rhetorica), hij doet het zelfs bijna helemaal niet!

Maar net zoals mijn Afrika onderzoek ondenkbaar zou zijn in zijn huidige vorm zonder de felle tegenstand in mijn faculteit, zo moest ook bij Caesar van het n het ander komen.

Nou, het n dat waren bij Caesar de Kelten, met name de Kelten die in het gebied van Bern zaten, ingesloten door Rijn, Jura en meer van Geneve, het meeste heette in die tijd al zo!, Keltische namen dus! Zij heetten Helvetii (Kelten dus!!!), en zij hadden langzamerhand veel te veel kinderen om daar allemaal te eten te kunnen geven, vonden ze zelf tenminste. Ook hadden ze er genoeg van steeds maar met de uit het Noorden plaagstoten uitdelende Germanen te moeten matten. Eerst was dat terugvechten wel aardig gegaan, maar de laatste tijd werd het zelfs voor Helvetische begrippen wat te bar. Last but not least, als ze naar het Westen zouden trekken, dan had je daar, in heel Frankrijk, behalve Noord en uiterst Zuid, ook Kelten, maar maar die waren slapper omdat ze nooit tegen de Germanen hoefden te vechten. De Helvetii, dat waren dus harde Kelten, en de rest dat waren slappe Kelten. Dus als ze nou eens naar de slappe Kelten gingen, dachten die Helvetii, dan konden die daar mooi blijven boeren, en dan zouden zij hun mooie meiden wel bevruchten en lekker op hun rug het brood van de onderworpenen eten.
Dat was het plan. En ze begonnen drie jaar tevoren reserve-eten te verbouwen want ze zouden met zijn allen gaan, vrouwen en kinderen mee, en voor wie dacht stiekem terug te kunnen gaan naar de oude stek zouden ze bij vertrek alles verbranden wat niet mee zou kunnen. Overtollig graan en vee, huizen, zestien versterkte steden, honderden dorpen, alles in de fik. Een volksverhuizing van 300 000 zielen. Toen Caesar ze later weer terug op hun plek had gejaagd met zijn legioenen als een soort herdershonden waren daar nog 100 000 van over. Meteen weer ruimte zat daar voor de overlevenden dus. Is dit niet iets voor Nederland?

Maar ons verhaal is nog pas bij de start van de mislukte volksverhuizing, en de Helvetii vragen Caesar of ze even door de Romeinse provincie mogen, namelijk tussen Genve en de Jura door. Er is maar n andere weg en die is door een Jura-pas (groen boven op het kaartje rechts), maar daar wordt het sjouwen en sjorren aan de karren en daar hebben kennelijk zelfs Helvetii een hekel aan.

Caesar, in Rome, schrikt zich een hoedje van deze vraag. Niet alleen omdat ze toch vrijwel zeker een toestemming als zwakte zullen beschouwen en dus gewoon zullen gaan plunderen, maar ook omdat hij dit volkje niet als buurvolk van de Romeinse provincie (Province dus later genoemd h?) wil. Hij heeft liever dat ze daar op hun plek blijven als dappere buffer tegen de Germanen.

Caesar vraagt zogenaamd een maandje bedenktijd, rukt legioenen aan, snelt in eigen persoon naar Genve, bouwt fluks een muur van vijf meter vijftig en 20 kilometer tussen Genve en de Jura met een gracht er voor. Als de Helvetii komen vragen hoe Caesars denken is afgelopen zegt hij dat er niet wordt gereisd en nergens heen. Maar de Helvetii staan klaar en gaan dus toch maar door de Jura-pas.

Caesar geeft de verdediging van Genve aan een commandant en gaat zelf in Itali meer legioenen aan laten rukken. Die moeten Oost-West door de Frans Alpen van Ocelum (volgens mij in de buurt van het huidige Sestrire, Oost van Briancon) naar Vienna (thans Vienne, t.Z.v. waar nu Lyon is).

Ibi Ceutrones et Graioceli et Caturiges locis superioribus occupatis itinere exercitum prohibere conantur. Oftewel voor alle duidelijkheid vrij vertaald: daarzo begonnen de Ceutrones en de Graioceli [Kelten die rond Grenoble woonden] en de Caturiges van hoge plekken met stenen en rotsblokken te gooien om ons tegen te houden. En natuurlijk riepen ze er van alles bij, je kent dat wel uit Monty Pythons Holy Grail: "I empty my nose in your general direction!", en van die dingen meer.

Dat moet dus niet hier bij mijn Pr du Bonheur geweest zijn, want dan ben je er al te laat mee, maar een paar kilometer terug, zo bij die afgrond van les Deux Alpes, waar je zo prachtig kunt vliegen. Daar liggen ook precies de goeie stenen. Als daar wat Ceutrones et Graioceli et Caturiges stenen zouden staan gooien zou ik niet graag beneden langs Venosc (waar mijn auto stond bij mijn hoog verheven mistwandeling) marcheren. Het is daaronder nog geen vijftig meter breed. En dan tel ik de rivier mee. Je kunt geen kant op. Maar goed, er zijn meer dalen en Caesar kwam er langs, dus die zal wel, net als Xenophon, commando's achterlangs en tussendoor gestuurd hebben en als die als een duveltje uit een doosje boven in de rug van de stenengooiers zijn verschenen dan moeten ze van de kant van le Diable zijn gekomen en dan begrijpen we meteen waarom de Ceutrones et Graioceli et Caturiges die top daar zo hebben genoemd!

Dus, kortom, het staat er niet helemaal precies zo, maar nadat Caesar die stenengooiers een poepie had laten ruiken marcheerden zijn legioenen hier bij mij over de Pr du Bonheur! En, net als ik gister, tot hun navel door die beek met hun troep op de nek, enz. en zo door langs Grenoble naar Vienne. Al die Keltische steden hier hebben meest nog hun Keltische namen (of hebben hadden die Kelten die namen ook al weer van anderen? Dat kan natuurlijk), volkeren gaan, namen blijven bestaan? Of zit er gewoon nog heel veel Keltisch bloed in die Fransen en zijn het alleen de Keltische fundamentalisten die aan elkaar bleven klitten en zich als clubje naar Bretagne, Schotland en Ierland lieten verjagen? Maar waar zijn dan al die roodharige Fransen met sproeten? Trouwens waar zijn de roodharige Italianen met sproeten? De Povlakte heette toen Gallia Cisalpina. Wil drom de Lega Nord eindelijk weer apart na 2100 jaar? Is dat Keltisch separatisme? Zijn dat Gerry Adams toestanden? Trouwens nu ik weet dat die Kelten Zwitserland, Noord Itali en grotendeels Frankrijk hebben gehad in de tijd van Caesar vind ik wel dat Gerry Adams gelijk heeft. Ik vind dat de Schotten met de Noord Ierse Engelsen moeten ruilen zodat de Kelten een heel eiland voor zichzelf hebben om hun traditionele cultuur te behouden, net zoals ze hier in het dal van de Romanche doen met die bevers. Die komen oorspronkelijk ook niet hier vandaan maar schijnen hier heel goed te gedijen zegt iedereen. En dan veel festivals en zo, dan komen wij Germaanse veroveraars van Europa als toerist naar Ierland om hun verbazende drankjes te nuttigen en hun snerpende klanken te beluisteren.

Ik ben enige dagen na het schrijven van bovenstaande passage op de Alpe d'Huez in gesprek geraakt met een meisje dat mij volstrekt Fries aandeed doch ethnisch Bretons bleek te zijn. Ook Keltisch dus. Had je bij haar in de buurt veel mensen met rood haar en sproeten? Nee, zei ze. Sproeten blijken in het Frans "taches de rousseur" te heten, een veel te lange naam om een normaal verschijnsel te zijn.
Gisteren zat in de supermarkt van Bourg d'Oisans eindelijk een mooi zeventienjarig Frans roodharig meisje met sproeten achter de kassa, het was haar echte kleur zei ze, ik riep, gereed haar in de armen de sluiten: eindelijk een echte Gauloise!, maar ze schrok ervan en wist absoluut niet waar ik het over had, de oudere vrouw achter mij in de rij moest het haar uitleggen om haar wat te kalmeren, paardrijden dee ze ook al niet. Ze kon zelfs niet rekenen. De kassa deed piep als mijn baguettes voorbij kwamen en zei dan wat ik moest betalen. Heel lief maar bang voor aardig wat meer dan alleen dat "le ciel elle tombe sur la tte".

Enfin, om dus even het verhaal af te maken: Caesar wist de NSB binnen de door de Helvetii te veroveren slappe Kelten te neutraliseren, wat bijzonder is want hij was als Romein toch een vreemde eend in de bijt. En hij joeg de ruim een kwart van de Helvetii die niet door zijn legioenen handmatig waren verdelgd terug tussen Jura, Rijn en meer van Genve.
Toen was er nog een heel stuk zomer over (het oorlogsseizoen in Galli). En er bleken ook Germanen onder leiding van ene Ariovistus, door Caesar afgeschilderd als een patsertje met een veel te grote bek -zou het familie zijn, een Latijnse verbastering van Adolf?....- over de Rijn getrokken en die hadden veel kinderen van slap-Keltische edelen gegijzeld en hele concentratiekampen met krijgsgevangenen opgezet om vlotte afdracht van jaarlijks flinke hoeveelheden graan te garanderen. Die slappe Kelten hadden zo de ene hongerwinter na de andere, dus de verstandigen onder hen zagen wel dat die Helvetii en die Germanen lood om oud ijzer waren en dat er wat samengewerkt moest worden met de Romeinen. En zo kreeg niet  Ariovistus of de Helvetii, maar Caesar het meeste graan van de slappe Kelten, zette Caesar in 58 voor Christus Ariovistus tienduizenden messen op de keel (hoewel zijn soldaten eerst wel bagger scheten voor die Germanen), joeg wat er nog leefde, en dat was erg weinig, ver terug over de Rijn en bevrijdde de kindertjes van de slap Keltische edelen. Ariovistus ontsnapte maar zijn vrouwen en dochters niet. En dochter kreeg Caesar zelfs levend in handen. Ik weet niet was ze daar later mee gedaan hebben.
Ziezo. West-Rijnse Germanen ausgerottet en de Helvetii terug achter de Jura om ze vandaar lekker ver van de Provincie dapper op de Oost-Rijnse Germanen te laten meppen. Uitdunnen, dat is geloof ik wel het beste woord ervoor. Ook hier weer het verschil met Xenophon: die hing met zijn Tienduizend de hele tijd als  het ware aan de latten. Net genoeg te eten. Het forceren van de doortocht en de roof van eten en andere zaken waren voor de Tienduizend redenen om mensen naar het leven te staan. Verder was er geen reden om mensen aan het zwaard te rijgen. Het interesseerde ze niet wat ze achter zich lieten en hoe. Caesar dacht op langere termijn: een stabiele buffer tussen de Romeinse provincie en de Germanen, en de laatsten aan de andere kant van de Rijn. Dat betekent uitdunnen en "weiden", als een herder zijn schaapjes, de legioenen, als gezegd, als herdershonden: Helvetii terug daar, Germanen terug daar, en van allebei flink wat minder...dan nog even zus en dan nog even zo en dan hebben we Galli mooi op orde.

Dat was n. Nou twee eigenlijk al. In n zomer, die nadat hij Ariovistus bij zijn taas had gehad nog niet eens helemaal om was, zo schrijft hij zelf. Maar hij vond het welletjes. De soldaten mochten vast naar hun winterkampen, kon hij het eind van de zomer vieren met wat relaxte rechtspraak en een glaasje wijn.

En zo ging hij verder. Die  verbazende Caesar. In zeven jaar had hij Galli lopend en te paard en zonder radio, walkie talkie of telefoon op orde ("gepacificeerd" noemde hij dat). Als ik bedenk wat er de afgelopen zeven jaar uit mijn handen is gekomen...met GPS, GSM, ISDN, HTML en hoe het allemaal ook heet. Ik moet dan altijd denken aan de Ugandese kunstenaar 'Zon Kyakulaga die mij aan zijn vriend voorstelde als: dit is Mister Bert, hij komt om te begrijpen...Nou begrijpen deed Caesar al beter dan ik, en daar liet hij het niet bij. En als ik nou zeker zou weten dat ik niet vermoord zou worden zoals hij, maar zelfs dat moeten we natuurlijk nog maar helemaal afwachten, en trouwens, moord is lang niet eens de pijnlijkste der doden.

Wat er zonder radioverbinding kan gebeuren: Caesar volgde nog met zijn legioenen de Helvetii op een mijl of vijf toen die de domheid begingen onder tegen een heuvel te gaan kamperen. Dom, want dan kan Caesar achterom de heuvel op en ze van boven een poepie laten ruiken. Gidsen zeiden dat je er van achter makkelijk op kon. Titus Labienus zou er met twee legioenen opklimmen. De paarden zouden onder Publius Considius voor Caesar uit gaan, gewoon recht op de vijand af. Labienus zou wachten tot hij beneden de aanval van Caesar en Publius zou zien beginnen. Het weer was prima. Zo gezegd zo gedaan, Publius met de paarden vooruit maar komt terugdraven met de mededeling dat hij geen Romeinen, maar Gallische zwaarden en schilden op de top heeft gezien. Caesar gaat terug de vlakte op en in slagorde. Maar Publius had zich vergist. Er stonden gewoon Romeinen. En die mochten niet gaan voor ze de aanval hadden zien beginnen. En Caesar viel dus niet aan. En zo was de dag verpest...
Ook Xenophon vermeldt dat er een speciaal soort mannen voor nodig is om er in benarde en gevaarlijke situaties zeker van te zijn dat ze rapporteren wat ze echt gezien hebben en niet rapporteren wat ze niet hebben gezien. Tsja, helder blijven opletten met de dood voor ogen...valt natuurlijk ook niet mee. En die Publius had waarschijnlijk gewoon een slechte dag, dat heeft Pete Sampras immers ook wel eens, want Publius stond zeer goed bekend, en was vele malen onderscheiden. Misschien had hij zelfs wel een paar angstige Helvetische uitkijkposten op een richteltje gezien. Die Helvetii begrijpen toch ook dat als je daar 's nachts onder een heuvel gaat kamperen, dat je dan tenminste moet posten op zo'n heuvel. Waarschijnlijk hadden ze er nooit twee complete legioenen verwacht, schrokken de posten, hebben ze zich achter een richeltje verstopt en...ze hadden geen radio. Maar rook, of trompetsignalen dan? Nou ja, dat zoeken we op.

Xenophon is wel spannender dan Caesar: telkens gevaar, en: komen we hier nog wel weer uit, enz. Bij Caesar zit je aan tafel bij een ingenieur die uitlegt hoe hij een land heeft gebouwd. Caesar is niet erg avontuurlijk. Taaie kost, landkaarten met namen van tientallen volkeren bergruggen en rivieren, plaatjes van veldslagen. Wat Caesar vooral van de ingenieur heeft is: een koel hoofd, alles vooraf goed bedenken, nooit echt in de problemen komen. Alle problemen zijn technisch. Ik kan me hem niet kwaad voorstellen. Hij zegt weliswaar met het verslaan van de Helvetii niet alleen Rome, maar ook een onder Helvetenbijlen gesneuveld schoonfamilielid gewroken te hebben, maar het klinkt alsof hij dat alleen zegt omdat dat zo hoort, meer als iemand die plichtmatig een formule van de etiquette uitspreekt. Hij gaat er niet in op. Leeft niet in volle overgave wraakgevoelens uit. Vr de echte confrontatie met de Germanen van Ariovistus was de moraal in de legioenen slecht door een epidemie van bakerpraatjes over "onoverwinnelijke" Germanen. Dat wist Caesar met een peptalk voor een goed geselecteerd gezelschap te keren. Maar je krijgt, alweer, niet de indruk dat hij zich kwaad had gemaakt over dat hoogtij van de lafheid. Ook hier lijkt hij het als een technisch probleem te zien. Kouwe kikker, die Caesar. Zal wel niet voor niets die hang naar het Noorden hebben gehad, met zijn sneeuwwinters en "hibernare", wat voor de gemiddelde Italiaan toch spoorslags irreversibele impotentie te weegbrengt, zelfs als hij zijn moeder mee mag nemen.

Zou zijn vrouw zich wel eens iets over hem hebben laten ontvallen? Dat zou zou ik buitengewoon graag weten dan. Misschien was hij voor haar wel gewoon een soort vibrator. Caesar Vibrator. Klinkt wel.

Meer hierover